Zapewne nigdy nie dowiemy się, skąd naprawdę pochodzi ikona Matki Nieustającej Pomocy. I tylko pobożnym domysłem pozostanie to, czy może Bóg tak pokierował losami tej prawosławnej ikony, by zbliżyć do siebie Kościoły Wschodni i Zachodni? A były to losy pełne nagłych zwrotów, „przypadków” a nawet niebiańskich interwencji.

Od powstania do końca XV wieku

Brakuje pewnych informacji o tym, gdzie i kiedy powstała ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Tej wiedzy dostarczają nam po części analiza artystyczna i laboratoryjna obrazu.

Czas powstania ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Niektóre szacunki określają czas powstania już na XII wiek. Jednak badanie deski ikony metodą węgla C-14 i promieniami Rentgena wskazuje na okres czasu między 1325 a 1480 rokiem. Badanie to zostało przeprowadzone w trakcie przeprowadzania konserwacji ikony w Muzeum Watykańskim.

Analiza pigmentów wykazuje, że farby pochodzą z okresu po XVII wieku. Niemniej jednak nie należy odczytywać tego jako możliwej daty powstania ikony, ale jako dowód na to, że w tym okresie do obrazu domalowywano niektóre elementy. Tłumaczy to także syntezę elementów orientalnych i zachodnich, widocznych szczególnie w twarzy Matki Bożej.

Miejsce powstania ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Przypuszczenia oparte na analizie artystycznej malowidła wskazują, że ikona mogła zostać namalowana w klasztorze Hilmadar na świętej górze Atos albo w Bizancjum. Stamtąd mogła trafić na Kretę. Istnieją bowiem przekazy z 1495 roku, mówiące, że na Krecie oddawano cześć cudownemu wizerunkowi Matki Bożej. Nie wiadomo, czy była to ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy, jednak na tej informacji ślad po cudownej, kreteńskiej ikonie się urywa. Pierwsza historyczna wzmianka o ikonie Matki Bożej Nieustającej Pomocy pojawia się cztery lata później, już w Rzymie.

Trzysta lat kultu Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Wkrótce pojawiają się przekazy o żyjącym w wieku XV kupcu kreteńskim, który wykupił lub wykradł ikonę z jednego ze wschodnich kościołów. Wracając drogą morską do Rzymu, w cudowny sposób uratował się z burzy, co przypisywał opatrznościowej interwencji Madonny z ikony. Na krótko przed śmiercią pozostawił obraz swojemu przyjacielowi z poleceniem oddania go do kościoła. Ten jednak nie wypełnił ostatniej woli zmarłego, gdyż ikona bardzo spodobała się jego żonie. Po pewnym czasie sześcioletniej dziewczynce z tej rodziny przyśniła się Matka Boża z życzeniem, by ikonę umieścić w kościele św. Mateusza Apostoła.

W wiekach XVI i XVII rozpowszechnia się w Rzymie kult do Matki Bożej Nieustającej Pomocy, nazywaną także Matką Bożą Niezawodnej Pomocy, Matką Bożą od św. Mateusza i Matką Bożą Cierpliwego Wspomożenia.

W 1739 roku kościół św. Mateusza Apostoła, w którym znajduje się cudowna ikona z Matką Bożą Nieustającej Pomocy, przejęli augustianie z Irlandii.

Zaginięcie ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy

W 1798 roku Francuzi pod wodzą marszałka Berthiera zdobyli Rzymu. Najeźdźcy wygnali z Rzymu papieża Piusa Vi, zniszczyli około 30-tu kościołów, w tym św. Mateusza i klasztor augustiański. Budynki zostały rozebrane, a cudowna ikona zostaje przeniesiona do kościoła św. Euzebiusza.

W 1819 zakon augustiański przeniósł się do kościoła Santa Maria in Posterula Ikonę MBNP umieszczono w bocznej kaplicy tego kościoła. Ponieważ w ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Bożej Łaskawej, powoli zapomniano o obrazie Nieustającej Pomocy.

W styczniu 1855 w Rzymie zaczyna działać zakon redemptorystów, który wykupuje dom Villa Caserta na via Merulana. W miejscu dawnego kościoła św. Mateusza powstaje nowy kościół ku czci Najświętszego Odkupiciela, dedykowany św. Alfonsowi Marii de Liguori. Pierwsza grupa mężczyzn rozpoczęła swój nowicjat w wigilię Bożego Narodzenia. Jednym z nich był Michał Marchi, który jako ministrant poznał o. Augustyna Orsetti (+ 1853). O. Orsetti był augustianem ze zburzonego klasztoru. Wielokrotnie wspominał Michałowi Marchiemu o zapomnianej ikonie Matki Bożej, mieszczącej się w bocznej kaplicy.

7 lutego 1863 – słynny jezuita, o. Francesco Blosi, w czasie kazania wspomina o ikonie Matki Bożej Nieustającej Pomocy, znajdującej się w dawnym kościele św. Mateusza Apostoła. Podekscytowani redemptoryści rozpoczynają poszukiwania obrazu.

Odzyskanie ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Redemptorystów na ślad ikony naprowadził o. Michał Marchi. Przełożony generalny redemptorystów, o. Mikołaj Mauron (1855-1893), zwrócił się do Papieża Piusa IX z prośbą na przeniesienie ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy do nowo wybudowanego kościoła.

11 grudnia 1865 roku papież Pius IX udzielił zgody na prośbę o. Maurona notując: „Kardynał Prefekt Propagandy wezwie Przełożonego wspólnoty Matki Bożej z Posterula i przekaże mu, że jest naszym pragnieniem, aby obraz Najświętszej Maryi, do którego odnosi się ta prośba, został na nowo umieszczony pomiędzy Świętym Janem a Matką Bożą Większą. Redemptoryści powinni zastąpić ten obraz innym odpowiednim”.

Jak głosi tradycja, Ojciec Święty, który w dzieciństwie sam często modlił się przed ikoną, wyrzekł do o. Maurona  te słowa: Uczyńcie ją znaną na całym świecie!

W styczniu 1866 r. ojcowie Michał Marchi i Ernest Bresciani otrzymali od augustianów w kościele Matki Bożej z Posterula ikonę Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Rozpoczęło się czyszczenie i odnawianie ikony. Zadanie to zostało powierzone polskiemu artyście malarzowi, Leopoldowi Nowotnemu.

Rehabilitacja ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy

26 kwietnia 1866 – oddano ikonę do kultu publicznego w kościele św. Alfonsa przy ulicy Merulana.

5 maja 1866  – Pius XI przybył do kościoła św. Alfonsa.

23 czerwca 1867 – odbyła się uroczysta koronacja ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy koronami papieskimi przez dziekana Kapituły Watykańskiej. Był to oficjalny akt uznania kultu Matki Bożej Nieustającej Pomocy, czczonej od ponad trzech i pół wieku.

Powstają liczne bractwa Matki Bożej Nieustającej Pomocy. W 1867 nastąpiło połączenie bractw w jedno Arcybractwo Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Alfonsa. Jego pierwszym członkiem został Pius IX, który jako pierwszy odwiedził obraz w nowej siedzibie.

W 1870 r. wojska włoskie walczące o zjednoczenie Italii zdobyły Rzym. Pojawiło się niebezpieczeństwo wywłaszczenia oo. Redemptorystów na via Merulana. Dzięki interwencjom żony ambasadora francuskiego przy królu włoskim, pani Noaville (z domu Świejkowskiej), w 1878 roku uzyskano korzystny wyrok, gwarantujący redemptorystom prawo własności domu i świątyni. W 1898 przebudowano fasady kościoła.

Od 1876 roku rozpoczyna się okres misji: kościółek oo. redemptorystów w Roxbury (Boston, USA) został poświęcony Matce Bożej Nieustającej Pomocy. W dalszym czasie powstało 2300 kopii wizerunku cudownej ikony.

W tym samym roku ustanowiono święto Błogosławionej Dziewicy Maryi pw. Nieustającej Pomocy wraz z czytaniami mszalnymi, własnym oficjum i modlitwami. Święto obchodzono w uroczystość poprzedzającą święto Jana Chrzciciela; zaś później wyznaczono dzień 27 czerwca jako ten, który poświęcony jest MBNP.

W 1927 r. w kościele św. Alfonsa w St. Louis (Missouri, USA), rozpoczęto nabożeństwa ku czci MBNP we wtorkowe wieczory. Zwyczaj ten rozprzestrzenił się z USA na cały świat, z czasem nabożeństwa organizowane były w różne dni tygodnia, a szczególnie w środę.

Ostatnie lata

W 1990 roku ikonę umieszczono nad głównym ołtarzem kościoła. Przy tej okazji zauważono kiepski stan drewna i malowidła. Ikona została oddana do Muzeum Watykańskiego w celu przeprowadzenia gruntownych prac konserwatorskich. W trakcie renowacji zbadano drewno ikony promieniami Rentgena i metodą węgla C-14. Analiza wykazała, że deska ikony pochodzi z lat 1325-1480. Przeprowadzono również analizę pigmentów.

30 czerwca 1991 roku Jan Paweł II jako pierwszy papież odwiedził kościół św. Alfonsa przy via Merulana.

W 1995 roku przebudowano ołtarz główny, w którym znajduje się ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Współcześnie święto Matki Bożej Nieustającej Pomocy obchodzimy 27 czerwca.